Dorpsonderzoek Harkstede
Ontwikkeling van Harkstede
Om een helder beeld te geven van hoe Harkstede is ontstaan en waarom mensen er voor hebben gekozen om zich hier te vestigen zal er eerst gekeken moeten worden naar de omgeving waarin Harkstede ligt. De streek waarin Harkstede ligt heet Duurs Wold. Deze streek wordt ook wel zeven Wolden genoemd. Deze naam vind zijn oorsprong in het gegeven dat er zeven verschillende dorpen gevestigd zijn in een lange rij, dit wordt ook wel getypeerd als een streekdorpenlandschap (Duurswold, 2015).
Bij het beschrijven van de ontwikkeling van het dorp staan er een aantal vragen centraal. Wat, waar en waarom daar. Hierbij kijken we niet alleen naar de recente geschiedenis en ontwikkeling van het dorp maar ook naar het natuurlijke ontstaan wat het aantrekkelijk maakte voor men om zich hier te vestigen.
Geologisch verleden
Ten tijde van een ijstijd in het pleistoceen[1] was een deel van Nederland bedekt onder ijskappen. Door het schuivende pakijs zijn in deze regio stuwwallen ontstaan. Een van de bekendste voorbeelden van een zelfde soort stuwwal is de Honds rug (historische ontwikkeling, 2010).
Toen dit gedeelte vervolgens nog onder water stond is er in een proces wat eeuwen heeft geduurd een boel zeeklei afgezet. De regio bestond vervolgens dus vooral uit zeeklei en dekzand. Op het moment dat de zee zich terug begon te trekken ontstond er boven op het zeekleigebied een moerassig veengebied. De dekzandruggen of stuwwallen staken boven dit moerassige landschap uit en vormde dus een aantrekkelijk plek voor mensen om zich te vestigen. Je was hier namelijk veilig voor eventuele overstromingen.
De dekzandruggen zijn vandaag de dag nog steeds terug te zien in de formatie van het streekdorpenlandschap. De zandrug doorkruist namelijk alle acht lintdorpen die worden gerekend tot de streek Duurs Wold. Op het kaartje in het voorwoord kunt u nog mooi zien hoe dit vandaag de dag eruit ziet. De acht dorpen die worden doorkruist zijn Harkstede -> Scharmer -> Kolham -> Froombosch -> Slochteren -> Schildwolde -> Hellum en
Sidderburen.
De foto hierboven geeft duidelijk het hoogte verschil aan dat vandaag de dag nog steeds aanwezig is. Je ziet hier duidelijk het verschil tussen de hoger geleggen weg, oorspronkelijk dus een zandrug, en het lager gelegen land ernaast. Dit hoogte verschil is in het hele gebied zichtbaar. Op de ene locatie komt het echter duidelijk naar voren dan op de andere locatie.
[1] Tijdvak binnen de geologische tijdschaal. Respectievelijk 2,58 miljoen jaar tot 11,7 duizend jaar geleden.
Foto door: Bart Rodermans
Wat maakte deze omgeving aantrekkelijk
Wat maakte het nu dat deze omgeving gunstig was voor men om zich daar te vestigen. Dit heeft te maken met het feit dat het land aan weerzijde van de zandrug bestond uit veengebied (Historische ontwikkeling, 2010). Er waren dus meerdere voordelen aan het vestigen op deze locatie. Allereerst was je beschermd tegen eventuele overstromingen omdat je hoger zat dan het land er omheen. Ten tweede kon het veengebied droog gelegd worden. Dit werd gedaan vanaf de zandrug. Mensen groeven dus sloten haaks op de zandrug. Dit werd gedaan om de gronden geschikt te maken voor landbouw. Daarbij kon het veen gedroogd worden en later als turf opgestookt worden. Het landschap veranderde hierdoor kenmerkend. Je kreeg nu lange rechte kavels haaks op de zandrug.
Foto door: Bart Rodermans
Verleden Harkstede
Nu aangegeven is waarom het voor mensen aantrekkelijk was zich in deze regio te vestigen zullen we nu iets meer inzoomen op Harkstede zelf. Hoe is het ontstaan en wat is er sindsdien allemaal veranderd.
Het dorp Harkstede stamt uit de 13e eeuw evenals de kerktoren aan de zuidzijde van de hervormde kerk. Meer informatie over deze kerk en de historie hiervan vind u in het hoofdstuk van de 10 elementen onder het kopje van de hervormde kerk.
In 1821 veranderde er iets voor Harkstede. Harkstede was tot 1821 namelijk een eigen gemeente (Historische ontwikkeling, 2010). Echter veranderde dat toen. Harkstede werd namelijk onderdeel van de gemeente Slochteren. Tot op de dag van vandaag is Harkstede nog onderdeel van de gemeente Slochteren en valt het hierdoor ook onder het beleidsplan van Slochteren. Rond deze tijd bestond Harkstede uit 500 inwoners met ongeveer 100 woningen.
(Ruimteijke analyse, 2010)
Ontwikkeling Harkstede
Pas na de tweede wereldoorlog begon er echt iets te veranderen in Harkstede (Ruimteijke analyse, 2010). In de jaren vijftig en zestig werden er namelijk rijtjeswoningen woningen gebouwd. De bouw van dit soort huizen zal samengehangen hebben met de woningnood die volgde na de tweede wereldoorlog. Zo kan je zien dat dit scenario zich overal in Nederland heeft afgespeeld. Vanaf de jaren 60 tot en met de jaren 80 volgde er kleinschalige gemengde woonbebouwing. Alleen bij de kruising tussen de tussen de hoofdweg en de hamweg werd in de jaren 80 flink gebouwd. Uit gesprekken met buurtbewoners kreeg ik te horen dat in de jaren 80 Harkstede nogal op zijn gat lag. Veel mensen trokken weg daardoor trokken de voorzieningen ook weg en stond het lokale schooltje ook op sluiten. Toen echter in de jaren negentig en 2000 de nieuwe bebouwing borgmeren en eilandrijk werd gerealiseerd kwam hier verandering in. Er was in eerste instantie veel onvrede onder de lokale bevolking omdat ze bang waren dat het dorp het traditionele uiterlijk zou verliezen. Dit is ook wel enigszins zo maar als er niks zou gebeuren zou Harkstede met een paar jaar helemaal leeggelopen zijn en zou dat het einde van Harkstede betekenen. Het oorspronkelijke idee van de bebouwing was om mensen aan te trekken die vroeger in Harkstede hebben gewoond. Oudere mensen met veel geld ging het eigenlijk om. Echter was de uitkomst heel anders en achteraf ook nog positiever voor Harkstede ook! Het resultaat was namelijk dat er mensen met jonge kinderen kwamen wonen. Hierdoor begonnen de voorzieningen in het dorp weer terug te komen en kwam er weer nieuw leven in de basisschool van het dorp. Een overzicht van de bebouwing en wanneer dit werd gerealiseerd ziet u hierboven.