Stel's meuln

Stel’s Meuln is een belangrijk aangezicht in Harkstede. De molen heeft dan ook een rijke historie en is eigenlijk niet weg te denken in het beeld van het dorp. In 1967 in om deze reden dan ook de Slochter molenstichting opgezet voor het behoud van de molens op het grondgebied van de gemeente Slochteren. In 2015 is deze vereniging gefuseerd met de molenstichting Oldambt. Samen werd dit de stichting MSMOG. Dit staat voor de molenstichting midden- en oost Groningen. Ook deze molen is een rijksmonument. Deze molen is gesitueerd aan de Hamweg 2A. Dit is een zijstraat van de hoofdweg die door harkstede heen loopt.

Foto door: Bart Rodermans

Molen vandaag de dag
Hiernaast ziet een foto van hoe de molen er vandaag de dag bij staat. De molen is een korenmolen en produceerde dus. In de omgeving had je ook molens met een andere functie. Zoals een molen die ervoor zorgde dat het omliggende land werd ontwaterd. Sinds de molen gebouwd is heeft de molen er vaak anders uitgezien. Zo zijn er aantal verbouwingen en renovaties geweest. De verdiepende informatie hierover volgt nog.
De molen wordt tegenwoordig onderhouden door een tweetal professionele molenaars. Dit zijn Gerrit Tammenga & Remy Strijbosch. Het is dan ook te danken aan deze twee heren dat dit rijksmonument er vandaag de dag nog zo goed uitziet.

geschiedenis molen
Om te beginnen is de molen in 1851 gebouwd. De molen werd toen gebouwd als grondzeiler. Dit betekent dat de wieken van de molen vlak boven de grond uitkomen. Echter moest de molen al snel weer verbouwd worden. De molen moest namelijk opgehoogd worden. De oorzaak dat de molen verhoogd moest worden is dat er rondom de molen veel nieuwe huizen werden gebouwd. Het gevolg hiervan was dat de wind niet meer goed bij de molen kwam en daardoor de productie achteruit ging. In 1861 moest de molen dus alweer verhoogd worden. Dit is vandaag de dag nog goed terug te zien in het uiterlijk van de molen. Het onderste deel is namelijk van steen en daarboven is het van hout. De molen is verhoogd met 4,5 meter.

Verklaring naam

De naam Stel’s Meuln komt voort uit het gegeven dat de molen altijd in handen was van de familie Stel. Hiernaast ziet u een foto uit het archief van de molen. Deze foto laat zien hoe de molen er uit zag tussen 1861 en 1895. Zoals je kan zien zag de molen er destijds heel anders uit. Een grote verandering van de molen destijds en de molen nu is dat er geen gebruik meer wordt gemaakt van zeilen op de wieken. In de tijd van deze foto was het meeste nog van hout gemaakt. Tegenwoordig is het meeste gemaakt van gietijzer en aluminium. Dat de zeilen hier ook nog op de wieken zat betekende ook extra veel werk voor de molenaars. Je moest de zeilen namelijk goed onderhouden, er mochten absoluut geen scheuren in komen. Gebeurde dit wel dan moest de molen stil staan voor reparatie. Daarnaast is het natuurlijk ook belangrijk om te beseffen dat de wind niet altijd even hard waait. Ook hier zat extra werk in voor de molenaars. Als het namelijk te hard zou waaien kan dit schadelijk zijn voor de molen. Daarom moesten de molenaars de zeilen een stuk korter maken door middel van het opvouwen van de zeilen. Hierdoor werd het raakvlak minder groot en draaien de wieken minder hard. Vandaag de dag wordt dit door de molen zelf gedan. Er zitten namelijk klepjes op de wieken en als de wind te hard waait zullen deze klepjes gedeeltelijk opengaan. Doordat deze klepjes opengaan zal er minder kracht worden uitgeoefend op de wieken waardoor deze minder snel draaien. Op het moment dat de wind weer afneemt zullen de klepjes ook langzaam weer dicht gaan en krijg je tegenovergestelde effect. Deze technologie heeft er dus voor gezorgd dat we molen zichzelf kan aanpassen op de windsnelheid.

Molen in de 2e wereldoorlog
Ook in de tweede wereld oorlog speelde deze molen een belangrijke rol voor het dorp. De inwoners van het dorp konden namelijk aan de stand van de wieken zien wanneer de Duitsers er zouden komen. Dit ging van dorp naar dorp. Als ergens de Duitsers kwamen, waren of langs waren geweest zou de molenaar van dit dorp de wieken in een speciale stand zetten waardoor iedereen wist wat er aan de hand was. Dit zou dan of doorgegeven worden of als de dorpen dichtbij genoeg lagen kon de andere molenaar dit aflezen en zou dit vervolgens zelf ook doen. Mensen met onderduikers wisten dan dus dat ze extra moesten oppassen en alles wat verdacht was moesten verstoppen. De molen had dus ook een seinfunctie voor het dorp.

Restauratie molen
De molen heeft er niet altijd even goed uitgezien zoals op de oude foto’s en zoals die er nu uit ziet. Er is een lange tijd geweest dat de molen er niet goed uit zag en dat het maar nog de vraag zou zijn of de molen wel zou blijven bestaan. Dit kwam omdat de molen niet meer in gebruik was. Daarbij had de familie van wie de molen er ook geen baad bij om de molen te onderhouden. De molen was destijds namelijk ook nog geen rijksmonument.

Rechts ziet u hoe de molenstichting in 1971 de molen aangeleverd kreeg. De stichting kreeg de molen echter niet voor niets. De firma H.J. Stel & Zn heeft de molen voor het symbolische bedrag van een gulden verkocht aan de stichting. De molen heeft zijn naam daarom ook aan deze molenaarsfamilie te danken. Was de familie niet zo aardig geweest om de molen voor het symbolische bedrag van een gulden te verkopen dan was de molen er vandaag de dag misschien niet meer geweest.

Zoals je kan zien is dit een echt bouwval geworden en herken je de molen nauwelijks meer terug in hoe die eerst was. Wat wel erg leuk is aan deze foto is dat je hier goed kan zien dat de molen 4,5 meter is opgehoogd. Men begon dus in 1971 met de restauratie van de molen. In 1982 was de stichting pas klaar met de restauratie! U kunt zich dus wel voorstellen dat dit een hele operatie was. Niet alleen het restaureren zelf was een hele operatie maar ook het vinden van sponsoren voor het opknappen van de molen was een hele opgave. Uiteindelijk is het wel gelukt om de molen weer in de oude glorie te herstellen en misschien zelfs nog wel mooier te maken. Het hele project heeft dus ruim elf jaar geduurd.

Rechts ziet u een foto van hoe de molen eruitzag ten tijde van de restauratie. Zoals je kan zien is al het omliggende puin al opgeruimd. Daarbij is er ook weer een bovenkant opgezet en zijn de wieken ook weer terug. Echter is de molen hier nog lang niet af. Als je deze foto vergelijkt met de foto op pagina 13 kan je wel begrijpen dat er hier nog een heleboel moest gebeuren.

Leuke weetjes
Hieronder ziet u de hoofdweg van Harkstede die de Hamweg kruist. Daarbij ziet u ook de molen staan. De exacte datum van deze foto is helaas niet bekend maar dit maakt wel duidelijk dat de molen een prominente plek innam binnen het straatbeeld van het dorp. Wat hier ook mooi te zien is, is dat de weg nog niet geasfalteerd is zoals dat vandaag de dag wel zo is. Dit toont dus aan dat deze foto wel erg oud is.

Hiernaast ziet u een jaaropgaaf van de molen uit 1942. Het is niet allemaal even goed te lezen op de foto maar het jaarbedrag dat onderaan dit overzicht staat is 28,85 gulden. Dit is een erg interessant gegeven omdat het het verschil aangeeft in waarde tussen toen en nu. Een ander leuk gegeven is dat er statiegeld zat op de jutenzakken waarin het graan en dergelijke in werd vervoerd. Deze jutenzakken waren in deze tijd erg waardevol. Dit kwam omdat het erg veel tijd, moeite en materiaal kosste om een dergelijke zak te maken. Het bedrag dat daarom ook stond aangegeven voor de jutenzakken was maar liefst 2 gulden! Dit bedraagt dus ongeveer 7% van het geld van de jaaropgaaf. Mensen wouden dus er graag hun jutenzaken terug hebben blijkt hier wel uit.

Dankwoord

Alle bovenstaande informatie en de prachtige foto’s die u hier kunt zien zijn te danken aan het tweetal molenaars die zich vandaag de dag nog steeds inzetten om de molen te onderhouden.
Molenaars:
De heer G. Tammenga &
De heer R. Strijbosch

Als u dit levende stukje geschiedenis wil bezoeken en met eigen ogen deze foto’s wil bezichtigen dan kan dat! De molen is te vinden in het centrum van het dorp Harkstede aan de Hamweg 2 A.

De molen is elke tweede zaterdag tijdens ‘Rondje Harkstede’ geopend. Ook is de molen geopend op speciale molen- en feestdagen.

Ook voor een bezoek met groepen kunt u de molen bezoeken. Hiervoor dient u van te voren wel een afspraak te maken.

Als dit onderwerp u erg aanspreekt en/of benieuwd bent hoe in contact kan komen voor een afspraak kunt u hier klikken.